(FOTO) CRKVA SVETOG DUHA Biblijski prizori na freskama oslikavaju zidove crkvice iz 15. stoljeća

Nekoliko desetaka metara izvan srednjovjekovnih zidina Bala, na putu prema glavnim gradskim vratima, nalazi se kasnogotička crkvica Svetog Duha, građena u 15. stoljeću. Crkva je poznata zbog svojih šarenih fresaka na stropu i zidovima majstora Alberta iz Konstanze. Svi unutarnji zidovi oslikani su odmah nakon gradnje.

- Cijelom širinom začeljnog zida naslikana je velika oltarna slika. U sredini je prikaz Prijestolja Milosti (Bog otac drži križ s raspetim Kristom iznad kojega je golubica Duha Svetoga) a malena Bogorodica s djetetom naslikana je na samom vrhu tako da glavom dodiruje svod. Lijevo od lika Boga naslikan je sveti Kristofor i arkanđeo Mihovil, dok su desno sveti Ivan Krstitelj i Antun Padovanski. U donjoj zoni izveden je poliptih s tabernakulom i dva anđela u sredini a s desne strane sačuvani su gornji dijelovi likova sveca (vjerojatno svetih Antuna Opata i Bernardina) pod gotičkim arkadama, veli voditeljica Kuće fresaka u Draguću Povijesnog i pomorskog muzeja Istre Sunčica Mustač.

- Na bočnim su zidovima, u dva vodoravna pojasa po četiri scene, raspoređeni prizori iz Kristova života, nastavlja Mustač. Ne nižu se potpuno kronološki, ciklus, naime, započinje prikazom Navještenja na istočnom kraju južnog zida. Slijede slike Rođenja, Pokolja nevine dječice i Bijega u Egipat. U donjem registru na tom zidu djelomično su sačuvani dijelovi oslika uz njegov istočni kraj gdje se razaznaje prizor Bičevanja Krista. Nasuprotni zid, onaj sjeverni, ima sačuvane samo slike u gornjem registru. Po slijedu događaja prva je ona s prizorom Poklonstva kraljeva  pa se dalje nižu prikazi Posljednje večere (u varijanti Judine pričesti kojemu iz usta izlijeće maleni crni demon) i Molitve na Maslinskoj gori. Može se pretpostaviti da su u donjoj zoni bili prikazi Muke i Uskrsnuća čime bi bio zaokružen Kristološki ciklus. Na zapadnom zidu naslikani su Raj i Pakao: s jedne strane vrata prikazan je Nebeski Jeruzalem kao utvrđeni grad (Raj), a s druge pakleni oganj. Dio poučnog eshatološkog prikaza su i anđeli s dugačkim trubljama i svicima koji navješćuju sudnji dan. Zaista posebni ciklus.

Crkvica Svetog Duha četvrtastog je tlocrta bez apside, presvođena šiljasto-bačvastim svodom i prekrivena škriljama, a iznad ulaza skladna je preslica za zvona. Na ulaznom pročelju probijeni su jedini njezini otvori – vrata s blago zašiljenim profiliranim lukom u maniri kićene gotike kakav se u doba druge polovice 15. stoljeća vidi na prozorima nekih istarskih gradskih palača, i iznad njih je rudimentarna rozeta.

- Već je poznati istraživač zidnih slika Branko Fučić u svojoj doktorskoj disertaciji iz 1964. godine, kada je bio vidljiv samo manji dio ovih prizora, zapazio sličnosti s načinom slikanja majstora Alberta iz Konstanza, plodnog freskista koji u Istru dolazi iz ovog njemačkog grada na Bodenskom jezeru. Do tada je bilo poznato da je majstor Albert autor fresaka u Pazu i Jesenoviku, međutim, Fučić nije bio posve siguran da li i ove freske pripisati majstoru.

- Rosana Ratkovčić smatrala je da Albertu treba pripisati prvenstveno sliku na oltarnom zidu, jer je primijetila za majstora karakterističan način iscrtavanja lica i brojne druge detalje, kao što su bordura s crveno-bijelim rombodima, pozadina s crvenim ljuskicama te lik svetog Ivana Krstitelja, koji kao da je umanjena, zrcalno okrenuta varijanta onoga na potpisanoj slici u Plominu iz 1474. godine, još jedne u međuvremenu otkrivene freske. Narativne scene na bočnim zidovima uokvirene su ipak drugačijim bordurama (šablonom izvedeni, križevi okruženi kružićima) i djelomično su drugačije koloristički komponirane, ali se apsolutno podudara način skicoznog, grafičkog oblikovanja lica s tipičnim tankim linijama sjenčanja, što je poznata rukopisna rutina majstora, kaže Mustač.

Branko Fučić majstora Alberta opisuje kao „živog pripovjedača koji publici priča i dočarava svete zgode iz Evanđelja, upoznaje publiku s likovima i prizorima iz svetačkih legendi“. To je postigao i u crkvi Svetog Duha gdje naručitelje nisu smetale pojedine njegove očigledne nespretnosti i improvizacije kao što je neprimjereno malena, tek tridesetak centimetara visoka, slika Bogorodice s djetetom povrh naslona prijestolja Boga Oca. Bizaran je i njegov pokušaj da scenu Rođenja Kristova upotpuni s dva para anđela u adoraciji koje slika postavljene jednog iznad drugog tako da djeluju kao neobične karijatide koje nose krov štalice. Ikonografska i kompozicijska rješenja majstora iz Konstanza imaju svoje uzore u kasnogotičkom slikarstvu alpskih i prekoalpskih njemačkih krajeva. On ponavlja uvriježene formule i detalje koje slobodno i koji puta nespretno improvizirajući, pojednostavljuje. Tako, na primjer, scena poklonstva kraljeva iz Bala izgleda kao nespretna i pojednostavljena kopija freske na zidu župne crkve mjesta St. Peter am Kammensberg u Gornjoj Štajerskoj iz oko oko 1430. godine. Za „naivni“ način majstora Alberta karakteristično je kako je krzno na porubu plašta na leđima mladog kralja hipertrofiralo i postalo nalik krilima.

- Sve nam je to danas lijepo vidljivo zahvaljujući trudu konzervatora iz Konzervatorskog odjela u Puli koji su zajedno s restauratorom Radovanom Oštrićem od 2000. do 2003. godine istraživali i konzervirali svaki od ovih prikaza do tada tek mjestimice vidljivim, govori Mustač.

- Majstor Albert iz Konstanza oslikao je još jednu crkvu u Balama. Na svim zidovima starijeg dijela crkve svetog Antuna na baljanskom groblju otkrivene su zidne slike. Većinu ih još prekrivaju novi namazi bjelila ali i ono malo što se vidi odaje Albertovu ruku. Prepoznaju se scene iz života svetog Antuna a na zapadnom zidu proviruje dio prikaza pakla: u velikom kotlu na jakoj se vatri „kuhaju“ grešnici. Naslikani skicozno i vješto, neposredno kistom umočenim u crvenu boju, pokazuju osobine ispisanog rukopisa majstora. Kada budu potpuno očišćene, slike na groblju u Balama, biti će vjerojatno najveći njegov sačuvani ciklus zidnih slika, kaže na koncu Sunčica Mustač.